II. ÇANAKKALE SAVAŞLARI’NIN SONUÇLARI
Bu savaşların önce bizim açımızdan taşıdığı önemi şöyle belirtebiliriz:
1. Boğazlar geçilemeyince, başkent İstanbul ele geçirilip Osmanlı Devleti’nin savaş dışı bırakılması ve ı. Dünya savaşı’nın bitişi en az iki yıl daha gecikmiştir. Savaşa fiilen katılan devletlerin, bir yıl süresince Gelibolu yarımadası bölgesinde çok sayıda asker ve deniz kuvveti bulundurmak zorunda kalışları ve verilen büyük kayıplar, savaşın genel seyrini etkilemiştir. Belgelerden öğrendiğimize göre, savaşların devam ettiği bir yılı aşkın süre içinde yaklaşık altıyüzbin yabancı ve dörtyüzbin Türk askeri bu cephede tutulmak zorunda kalmıştır. Bu durum savaş içi askeri güç dengelerini etkilemiştir.
2. Daha çok kısa bir süre önce, balkan savaşları’nda yenilgiye uğrayan türk orduları, Çanakkale’de gösterdikleri başarıyla, sadece cesaret ve kahramanlık bakımından değil, askeri sevk ve idare yeteneğinin de en seçkin örneklerini vermiş, kanıtlamıştır. Balkan savaşları nedeniyle Türk askeri ve komutanlarının yok olmaya yüz tutan prestiji, ünü ve moral gücü, bu savaşlar sırasında yeniden ve hızla yükselmiştir. Yükselen bu moral güç, savaş içi Türk-Alman ilişkilerini etkilediği gibi, I. Dünya savaşı bitiminden hemen sonra başlatacağımız milli mücadele’nin başarıyla sonuçlanması bakımından da önemli bir unsur olacaktır.
3. Çanakkale’de kazanılan zaferler, İstanbul’daki hükümetlerin, o sıralar iyice sarsılıp zayıflamaya yüz tutan prestijini de düzeltip güçlendirecek, iktidarda kalış sürelerini uzatacaktır. İngiltere ve Fransa’nın, savaşın başından beri bekledikleri hükümet değişikliği olmayacaktır. Diğer yandan, Almanya’nın Osmanlı İmparatorluğu’nda var olan nüfuzu, bu zaferler sonunda daha da artacaktır.
4. Bu savaşlar boyunca verdiğimiz insan kaybı, diğer cephelerdeki kayıplarımıza kıyasla çok daha fazla olmuştur. Şehitler, kayıplar, esirler, hastalanıp ölenler dahil toplam zayiatımız, iki yüz elli bine ulaşmaktadır. İnsan gücü açısından yaratılan bu boşluk sadece ı. Dünya savaşı boyunca değil, milli mücadele sonuna kadar da doldurulamayacak ve asker sıkıntısı hep hissedilecektir.
5. Çanakkale savaşları’na sahne olan Gelibolu Yarımadası gibi daracık bir toprak parçasında Türk milleti, binlerce aydınını ve okumuşunu yitirmiştir. Çanakkale cephesi başta olmak üzere, I. Dünya savaşı boyunca tüm cephelerde verdiğimiz yetişkin insan gücü ve beyin kaybımızın olumsuz etkileri, bu savaşların bitiminden çok sonra da hissedilecektir. Özellikle 1923’te cumhuriyetin kurulmasından sonra başlatılan reformlar süresince, yetişmiş eleman ve kadro eksikliği (ve iki kuşak arasındaki boşluk) kendisini çok güçlü bir şekilde hissettirecektir. Yakın tarihimizin henüz yeterince araştırılıp, değerlendirilmesi tam yapılmamış olan bu bir yıllık döneminde, binlerce öğretmen, mülkiyeli, tıbbiyeli ve Türk ocaklarında yetişmiş okur yazar yitirdiğimiz tahmin olunmaktadır. Tek başına bu nokta bile bize konunun taşıdığı sosyal önemi açıkça göstermektedir.
6. Öte yandan Çanakkale savaşları dünyaya, Türk’ün tükendiği sanılan gücünün henüz tükenmediğini, şartlar ne kadar zor olursa olsun bu milletin daha çok şeyler başarabilecek güç ve inanca sahip olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Karşımızdakiler, bir devletin siyasal çöküşü ile milletin inanç ve iman gücü çöküşünün farklı şeyler olduğunu burada anlayacaklardır. O nedenledir ki milli mücadele ruhunun ilk meşalelerinin burada yakıldığını, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk temel taşlarının bu mücadeleler sırasında atıldığını söylemek abartma sayılmasa gerektir.
7. Bu savaşların belki de en önemli sonucu Türk milleti’ne, Mustafa Kemal’i kazandırmış olmasıdır. O’nun cesareti, azim, kararlılık ve komuta yeteneği gibi üstün özellikleri, ilk kez Anafartalar’da, Kocaçimentepe’de ve Conkbayırı’nda herkesin, milletinin, dikkatini çekecektir. O daha 1915’te ulusal kahraman olmuştur Çanakkale Savaşları’ndan çok sonra, milli mücadele yıllarının başlangıcında Mustafa Kemal, saray tarafından azledilip, hakkında ölüm fermanı çıkarıldığında, üniformalarını çıkarttığı zaman bile karşısında kendisine bağlı, inanmış ve lider olarak benimsemiş bir ordu ve millet bulduysa, bunda kuşkusuz Çanakkale Savaşları’ndaki üstün başarılarının payı olmuştur. Onun içindir ki Mustafa Kemal’in Selanik’ten başlayıp Çankaya’ya Atatürk oluşuna dek geçen askeri ve siyasi kariyerinde, Çanakkale çok önemli bir dönemeçtir diyebiliriz.
Çanakkale savaşları’nın uluslar arası sonuçları:
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Çanakkale Savaşları’nın bulunduğumuz bölge ve genelde dünya uluslar arası politikası ve diplomasi tarihi açısından da çok önemli sonuçları olmuştur. Bunları da şöyle özetlemek mümkündür:
1. Çanakkale Boğazı 1915’te geçilip de Osmanlı İmparatorluğu ilk elden savaş dışı bırakılmayınca, Almanya’nın güneydoğu’dan kuşatılıp yeni bir cephede daha savaşmak zorunda bırakılarak, kısa sürede teslim olması da mümkün olmamış, dünya savaşı’nın en az iki yıl daha uzaması kaçınılmaz olmuştur. Çünkü bir yıl gibi uzun bir süre, İngiltere ve Fransa burada büyük bir asker ve donanma gücü bulundurmak ve ağır kayıplar vermek zorunda kalınca, Çanakkale Savaşları nedeniyle, Almanya’nın batı cephesi’ndeki yükü çok hafifleyecek ve direnme gücü artacaktır.
2. Boğazlar geçilemeyince, İngiltere ve Fransa askeri, siyasi ve iktisadi bakımlardan zor şartlarda savaşı sürdüren müttefikleri Rusya’nın yardımına koşamayacak, zincirin son halkasıyla olan bağ ı. Dünya savaşı sonuna kadar kurulamayacaktır. Bu durum, bir yandan Rusya’nın Avrupa’ya satmak zorunda olduğu en önemli gelir kaynağı olan buğday ürününün elinde kalmasına ve ülkenin mali sıkıntılarının iyice artmasına, diğer yandan da, bu ülkeye müttefiklerinin silah ve cephane yardımı yapmalarını da engelleyip, Rusya’nın karşı karşıya bulunduğu iktisadi ve askeri sorunların daha güçlenmesine yol açacaktır. İşte, 1917 ekim’inde patlak veren komünist devrim, çarlık yönetimini böyle güç bir ortamda ve yalnız yakalayıp, kolayca devrilmesine yol açacaktır. Çanakkale geçilseydi de kuşkusuz Rusya’da devrim olacaktı. Ancak, müttefik devletler İstanbul’u alıp, Rusya’nın yardımına koşabilseler ve teması kurabilselerdi, herhalde bu ihtilal çok farklı şartlar altında gerçekleşecekti.
3. Boğazların kapatılıp, ı. Dünya savaşı sonuna kadar açılamayışı, dünya ticaretini de olumsuz etkilemiştir. Boğazların kapatılmasıyla Karadeniz’de mahsur kalan çeşitli devletlere ait ticaret gemilerin sayı ve toplam tonajına bakıldı. Çanakkale savaşları sırasında, İngiltere ve Fransa’nın kısa sürede başarıya ulaşamamaları, ı. Dünya savaşı’na katılmamış olan diğer balkan devletleri’nin tutumlarını farklı şekilde etkilemiştir. Bu devletlerden Bulgaristan Almanya yanında yer alırken Romanya, Yunanistan ve İtalya, daha bir süre savaş dışı kalma siyasetini yürütebileceklerdir. Kuşkusuz bu durum da, savaşın Avrupa’daki genel seyri üzerinde etki yapacaktır. Diğer taraftan, boğaz kolayca geçilemeyince İngiltere hükümeti, savaşın başından beri yaptığı, Japonya’dan Çanakkale’ye donanma ve asker yollama taleplerini de arttıracaktır. Ancak Japonya İngiltere’ nin bu isteğini, çeşitli sebepler ileri sürerek kabul etmeyecektir.
